Gadymy Gresiýada humar oýunlary
Gadymy grek medeniýeti Olimpiýa idealyny döretdi, ýöne ýaryşlaryň kulty bilen bilelikde "şowlulyk oýnuny" hem bilýärdi. Humarly oýunlar çagalaryň "süňklerinden" başlap, sport we haýwan söweşleriniň netijelerine çenli dowam etdi. Grekleriň iki başlangyjy bardy: agonistika (batyrlyk hökmünde bäsleşmek) we tuhe (kör üstünlik). Bu durmuş nyrhlary, filosoflaryň ahlak tankytlary we häkimiýetleriň hobbi çäklendirmek üçin wagtal-wagtal synanyşyklary bilen aýratyn "tolgundyryjy ykdysadyýeti" emele getirdi.
1) Hyjuw gurallary: astragallardan kublara çenli
Astragaloi (αστράγαλοι) - "süňkler", adatça goýun/geçiniň aşaky aýaklary, soňra - bürünç/süňk/palçyk meňzeşleri. Olar bilen oýnadylar, çakladylar we ownuk jedeller barada jedel etdiler. Astragallaryň dürli "gymmatlyklar" bilen dört sany durnukly tarapy bar, şonuň üçin kombinasiýalar we atmagyň ussatlygy möhümdi.
Kublar (κύβοι) - eýýäm nokatlary bolan deň derejeli süňkler; şäherlerde we portlarda meşhur bolan arassa pursat oýny. Kublaryň töwereginde käbir ýerlerde jerime salynýan "howply tolgunma" ady hem emele gelýärdi.
Düzgünler we nyrhlar. "Europeanewropanyň" ähliumumy düzgüni ýokdy: dürli syýasatlar - dürli endikler. Obollara we drahmlara, iýmit/çakyrlara, şaý-seplere, käwagt kompaniýadaky hyzmatlara ýa-da "ýeňiş hormatyna" goýýardylar.
2) Nirede oýnadylar: simposiýa, howlular, portlar
Simposiý - erkekleriň aýdym-saz we söhbetdeşlikler bilen toýy - bäsdeşlik oýunlaryna: astragallaryň zyňylmagyna, kiçi ýaryşlara, käwagt kottabyň netijelerine jedel etmäge (çakyryň nyşana urmagy) esas berdi.
Howlular we köçeler - ýigitler we çagalar astragallar bilen maşk edýärdiler; oýnuň hakykaty elmydama puly aňlatmaýardy, ýöne ulular jedeli aňsatlyk bilen goşýardylar.
Portlar we bazarlar - hakyna tutma hakyna tutma hakyna tutulan hakyna tutma hakyna tutulan hakyna tutma hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna tutulma hakyna tutulan hakyna tutulan hakyna hakyna hakyna tutulan hakyna hakyna hakyna tutulan hakyna hakyna tutulan hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna tutulan hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna tutulan hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna tutulan hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna tutulan hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna tutulan hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hak hakyna hakyna hakbaha hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hakyna hak, hak, hak
3) Sport jedelleri: Olimpiýa oýunlaryndan horaz söweşlerine çenli
Panellin oýunlary (Olimpiýa, Pifiýa, Istmiýa, Nemeý) tomaşaçylaryň arasynda resmi däl jedellere ylham berdi: türgeniň ýeňşi, ylgaw ýolunyň netijesi, pankrationyň netijesi.
Şäher ýaryşlary (ýerli agonlar) "özlerini goldamaga" sebäp boldy - polisiň watançylygy jedelleri sosial däp-dessurlara öwürdi.
Horaz söweşleri (λεκτρωμαχία) - Afinyda meşhur tomaşa: guşlaryň jedelleri tolgunma bilen "batyrlyk pedagogikasyny" birleşdirýärdi (käwagt muny aklaýardylar).
At we araba. Aristokratiýanyň we atşynaslaryň arasynda gezelenç etmek, ylgamak we arabanyň/atlaryň jübütleri - urugdan pula çenli sahnanyň aňyrsynda jedeller bolupdyr.
4) Mifler, hudaýlar we şowlulyk
Oýunlaryň gelip çykyşy. Palamad süňk oýunlaryny oýlap tapyjy hökmünde tanalýardy, ýöne bu bir rowaýat.
Bagt hudaýlary. Zyňmak üstünde - Týuhe (şowlulyk), Hermes (çeýeligi, mekirligi), Afina (başarnygy we hasaplamasy). Taňrynyň razylygyna bolan ynam töwekgelçiligi kanunlaşdyrýardy.
Astragalomantiýa. Şol bir astragaloi jadygöýlik üçin hem ulanyldy: ýykylan kombinasiýa karar üçin alamat hökmünde düşündirildi - maşgaladan ýörişe çenli.
5) Ahlak we kanunlar: "oýnamaga päsgel bermedik" gadaganlyklar
Ahlak tankytlary. Filosoflar we dramaturglar tolgunmany kemsitdiler: akyl dargadýar, jaýy weýran edýär, aretė (edermenlik) kör üstünlik bilen çalşýar.
Hukuk fon. Syýasatlaryň birnäçesinde pul üçin köpçüligiň oýny ýazgaryjy hasaplandy: jerimeler, mynasyp ýerlerden kowulmak, dynç alyş günlerinde çäklendirmeler (däp-dessur oýunlaryndan başga).
Tejribe. Gadaganlyklara garamazdan, adat harpdan has güýçli: simposiýalarda, hususy jaýlarda we portlarda oýun dowam etdi. Häkimiýetler esasan skandal görnüşlere - galplyga, bergilere, huligançylyga basyş edýärdiler.
6) tolgunmagyň sosial geografiýasy
Aristokratlar "uly görnüşde" (atlar, arabalar) bäsleşýärler, ýöne süňk oýnamak hem dynç alyşyň bir bölegidir.
Raýat-raýatlar - gündelik durmuşda kublar we astragalolar; sport, horaz söweşleri üçin "el bilen" jedel.
Metikler we gul hyzmatkärleri - arzan formatlarda oýnadylar; käwagt jedel - iýmit, çakyr ýa-da kiçijik teňňe.
Aýallar - vazopisalarda gyzlar köplenç astragallar bilen şekillendirilýär: barmaklaryň we çeýeligiň oýun gimnastikasy; aýallar üçin pul tolgunmasy ýygy-ýygydan ýüze çykýardy we has berk ýazgarylýardy.
7) Tehnika we "metageym": nädip ýeňiş gazandyk
Astragaloi çeýeligi höweslendirýärdi: tejribeli oýunçy süňkleri täze gelenlerden has ýygy-ýygydan dogry gyra goýmagy bilýärdi.
Kublar - "arassa random"? Kän däl. Zyňylmazdan ozal "gyzdyrylan" süňkler bardy, gizlin çalyşmalar. Aldaw utanç hasaplandy, ýöne duşuşdy.
Zyňmagyň nyşanlary. Üstünlikli/şowsuz kombinasiýalaryň atlary, amberler, gysga formulalaryň pyşyrdylmagy - bularyň hemmesi töwekgelçiligiň töwereginde däp döretdi.
8) Nyrhlaryň ykdysadyýeti: gerimleri we netijeleri
Jedelleriň ululygy azdy: birnäçe gabyk/obol, drahma - eýýäm "göze görnüp".
Bergiler we jedeller esasy sosial töwekgelçilikdir: ýeňilen adam garaşlylyga düşüp, zatlary goýup, kompaniýadaky gatnaşyklary bozup biler.
Baýramçylyklar (Διονύσια we ş.m.) kadalary gowşatdy - oýunlara we ýaryşlara jedeller "baýramçylygyň" bir bölegi hökmünde has ýumşak kabul edildi.
9) tolgunma we sport: ideal we hakykat
Agonyň idealy - türgenleşik, batyrlyk we hormat arkaly ýeňiş (baýrak - gül dessesi, şöhrat, käwagt - polisden maddy baýlyklar).
Tomaşaçynyň hakykaty - islendik göreş "goýmak" islegini döredýär. Raýatlaryň arasyndaky jedeller idealy ýatyrmady, ýöne baýramçylyga nerw we "şowlulyk alyş-çalşygy" berdi.
10) Miras: greklerden näme geçdi
Dil we adalgalar: "kubiýa", "astragal"; grek tejribesinden - ellinistik dünýä we Rime.
Maddy medeniýet: astragallaryň we kublaryň tapyndylary, wazalarda we terrakotlarda sahnalar, oýunçylar bilen sýu plotetler - bularyň hemmesi hadysanyň köpçülikleýin bolandygyny tassyklaýar.
Deňagramlylyk ideýasy: güýmenje hökmünde oýnamak we erjellik hökmünde ölçemek - gadymyýetiň Europeewropa beren pikiri.
Kiçi sözlük
Astragal - haýwanyň topuk süňkünden ýasalan "süňk"; oýunlarda we jadygöýlikde ulanyldy.
Kublar - nokatlary bolan deň derejeli süňkler; "arassa ýagdaýyň" nyşany.
Agon - ýaryş (sport, poeziýa, aýdym-saz).
Tuhe - şowlulyk, şowlulyk.
Simposiý - aýdym-saz we söhbetdeşlikler bilen baýramçylyk, erkekleriň şäher medeniýetiniň özeni.
Alektromahiýa - horaz söweşleri, jedel bilen meşhur tomaşa.
Netije: Gadymy Gresiýada tolgunma bir wagtyň özünde ussatlyk we pursat oýnady. Astragaloi çeýeligi talap edýärdi, kublar "arassa pursat" bilen özüne çekýärdi, sport baýramçylyklary jedelleri öjükdirýärdi. Kanunlar bu çäräni saklamaga synanyşdy, filosoflar - hyjuwy köşeşdirmäge synanyşdylar, ýöne gündelik durmuşda grekler elmydama süňk atmaga we ýeňiji baradaky jedellere - öz dünýäsiniň kiçijik, ýöne diri bölegine gaýdyp geldiler.